«Звязда» №128, пятница, 11 июля 2014 г.

Стыль мыслення Сяргея Кацьера

            Асоба творцы на мяжы мастацтва і жыцця

            На твор­чым ра­хун­ку гэ­та­га тэ­ле­рэ­жы­сё­ра, сцэ­на­рыс­та, жур­на­ліс­та не ад­на пра­гра­ма, ся­род якіх «Тэ­ле­ві­зій­ны дом кі­но», «Час кі­но», «Кі­на­вёрс­ты», не­каль­кі дзя­сят­каў тэ­ле­парт­рэ­таў вя­до­мых дзея­чаў кі­на­мас­тац­тва. Але ні­вод­ную са сва­іх ра­бот Сяр­гей Каць­ер не лі­чыць вяр­шы­няй твор­час­ці, бо ён з’яў­ля­ец­ца са­ма­кры­тыч­ным і па­тра­ба­валь­ным да ся­бе як да ча­ла­ве­ка і да твор­цы. Сё­ле­та яго да­ку­мен­таль­ны фільм «За­ла­ты Ві­цязь. Мі­ка­лай Бур­ля­еў» быў ад­зна­ча­ны Гран-пры на ад­най­мен­ным між­на­род­ным фо­ру­ме. Каб па­чуць яго ацэн­ку гэ­тай па­дзеі, а так­са­ма аб­мер­ка­ваць су­час­ны стан да­ку­мен­таль­на­га кі­но, мы за­ві­та­лі на су­стрэ­чу з мэт­рам.

            Знак якас­ці

            — Да­вай­це вер­нем­ся да фес­ты­ва­лю «За­ла­ты Ві­цязь». Якія ўра­жан­ні па­кі­нуў ён на гэ­ты раз?

            — Ура­жан­ні за­ста­лі­ся са­мыя ста­ноў­чыя. На «За­ла­тым Ві­ця­зі» я бы­ваю вось ужо на пра­ця­гу 20 га­доў. Па­мя­таю свой пер­шы пры­езд на фес­ты­валь (яго та­ды пра­во­дзі­лі ў Ця­рэс­па­лі). Там я па­зна­ё­міў­ся з Мі­ка­ла­ем Бур­ля­е­вым і ін­шы­мі ўдзель­ні­ка­мі, якія за гэ­тыя га­ды ста­лі ма­і­мі сяб­ра­мі. Фес­ты­валь мне вель­мі бліз­кі, та­му што яго дэ­віз «За ду­хоў­ныя ідэа­лы, за ўзвыш­эн­не ду­шы ча­ла­ве­ка» я лі­чу, у прын­цы­пе, ас­но­вай дзяр­жаў­най па­лі­ты­кі, пра якую ў нас так шмат га­во­раць. «За­ла­ты Ві­цязь» зай­ма­ец­ца гэ­тым вось ужо на пра­ця­гу двух дзя­сят­каў га­доў. І столь­кі ж я ра­зам з ім ра­біў рэ­парт­ажы, пра­гра­мы, твор­чыя парт­рэ­ты, якія по­тым і ўзна­га­ро­ды за­ва­ёў­ва­лі. Ле­тась, ка­лі кі­раў­ніц­тва ка­на­ла «Бе­ла­русь 3» пра­па­на­ва­ла мне зра­біць фільм пра за­сна­валь­ні­ка фес­ты­ва­лю, з за­да­валь­нен­нем узяў­ся за пра­цу.

            Мі­ка­лай Бур­ля­еў для мя­не перш за ўсё аў­та­ры­тэт у га­лі­не кі­но. Ча­ла­век, які ўдзель­ні­чаў у ства­рэн­ні та­кіх філь­маў, якія ма­юць ва­гу ў су­свет­ным кі­не­ма­то­гра­фе. Так­са­ма ён па сва­ёй гра­мад­скай дзей­нас­ці з’яў­ля­ец­ца ад­ным з ад­мет­ных дзея­чаў сла­вян­скай куль­ту­ры. Мне, на­прык­лад, уда­ло­ся па­зна­ё­міц­ца з яго трох­том­ні­кам, што вый­шаў ле­тась. І, ве­да­е­це, я быў ура­жа­ны: на­столь­кі гэ­ты ча­ла­век — цэль­ная на­ту­ра. Я, ма­быць, упер­шы­ню су­стрэў ак­цё­ра, у яко­га ня­ма за­зо­ру па­між ім на эк­ра­не і ча­ла­ве­кам у рэ­аль­ным жыц­ці. У яго так па­бу­да­ва­на жыц­цё ў твор­чым і ча­ла­ве­чым пла­нах, што не ад­чу­ва­еш і не ба­чыш раз­ме­жа­ва­нас­ці. Гэ­та бы­ло для мя­не са­мым пры­ем­ным у пра­цы над філь­мам. Там не прос­та гіс­то­рыя «За­ла­то­га Ві­ця­зя», а гіс­то­рыя пра ча­ла­ве­ка, яко­га я па­ва­жаю, якім за­хап­ля­ю­ся, які бліз­кі мне па ду­ху.

            Я ка­заў тое са сцэ­ны і ця­пер паў­та­ру­ся, што гэ­тая ўзна­га­ро­да не мне як рэ­жы­сё­ру, а прыз Мі­ка­лаю Пят­ро­ві­чу як з’я­ве ў мас­тац­тве і ў жыц­ці. Лі­чу, уз­на­га­ро­дзі­лі і Бе­ла­русь, бо на пра­ця­гу ўся­го іс­на­ван­ня фес­ты­ва­лю на­ша кра­і­на заў­сё­ды пад­трым­лі­ва­ла яго. Так­са­ма гэ­та прыз Бел­тэ­ле­ра­дыё­кам­па­ніі, якая заўж­ды зна­хо­дзіць маг­чы­масць па­слаць зды­мач­ную гру­пу на «За­ла­ты Ві­цязь» і тым са­мым не аб­мі­нуць па­дзеі кі­на­фо­ру­му. Так­са­ма ўзна­га­ро­дзі­лі наш куль­тур­ны тэ­ле­ка­нал «Бе­ла­русь 3», які вы­сту­піў іні­цы­я­та­рам ства­рэн­ня гэ­та­га філь­ма. Я атры­маў уз­на­га­ро­ду, ад­нак гэ­та на­ша агуль­ная пе­ра­мо­га.

            — Ка­лі га­ва­рыць пра кі­но на сё­лет­нім фес­ты­ва­лі: ці ўда­ло­ся ўба­чыць све­жы по­гляд, неш­та асаб­лі­вае?

            — Сё­ле­та я быў чле­нам жу­ры ў на­мі­на­цыі «Да­ку­мен­таль­нае ка­рот­ка­мет­раж­нае кі­но», дзе бы­ло шмат філь­маў з роз­ных кра­ін, та­му па­гля­дзець неш­та ў ін­шых на­мі­на­цы­ях не заў­сё­ды ўда­ва­ла­ся. Бе­ла­русь, як заў­сё­ды, бы­ла год­на прад­стаў­ле­на на фес­ты­ва­лі. На­ват, ка­лі га­ва­рыць пра на­шу на­мі­на­цыю, то фільм Юрыя Ці­ма­фе­е­ва «Кро­кі над ва­дой» атры­маў «За­ла­то­га Ві­ця­зя». Юрый — вы­пуск­нік Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі мас­тац­тваў, та­ле­на­ві­ты ма­ла­ды ча­ла­век, які ця­пер пра­цуе на «Бе­ла­русь­філь­ме». Бы­ло вель­мі пры­ем­на, калі жу­ры сыш­ло­ся ў мер­ка­ван­ні, што гэ­ты фільм леп­шы. Ён вы­бі­ваў­ся з асноў­на­га кон­курс­на­га па­то­ку сва­ёй мас­тац­кас­цю, на­яў­нас­цю аў­тар­ска­га по­гля­ду.

            Сён­ня на­столь­кі ўсе пры­вык­лі да тэ­ле­ві­зій­на­га фар­ма­ту, да мэй­нстры­му ў да­ку­мен­таль­ным кі­но, ка­лі трэ­ба ўсё ра­біць хут­ка, ды­на­міч­на, а тут зу­сім ін­шае кі­но — па­глыб­лен­не ў ге­роя, вы­раз­ныя срод­кі, воб­раз­насць. Ха­ця ў на­шай на­мі­на­цыі бы­лі і ін­шыя доб­рыя кар­ці­ны. Спра­бую на «Ліс­та­пад» пра­па­на­ваць фільм «Па­па, здрав­ствуй» рэ­жы­сё­ра На­тал­лі Ка­на­нен­кі, у асно­ве яко­га ля­жыць прыт­ча пра блуд­на­га сы­на, але гэ­та да­ку­мен­таль­нае кі­но. Дэ­бют ад жан­чы­ны-рэ­жы­сё­ра. На фес­ты­ва­лі кар­ці­ну ўзна­га­ро­дзі­лі «Брон­за­вым Ві­ця­зем». Га­лі­на Ада­мо­віч прад­ста­ві­ла вы­дат­ную пра­цу. Яе фільм «Шам­ба­ла» пра лю­дзей на бе­ла­рус­кіх ба­ло­тах — так­са­ма вель­мі пра­нік­нё­ны. І та­кіх філь­маў бы­ло шмат, але, на жаль, доб­рых ра­бот на фес­ты­ва­лі заў­сё­ды больш, чым пры­зоў.

            Мне да­во­дзіц­ца быць на роз­ных фес­ты­ва­лях, і заў­сё­ды я чую мер­ка­ван­ні, што бе­ла­рус­кае кі­но — гэ­та перш за ўсё якасць. Пры­ем­на, што з ча­сам наш уз­ро­вень не па­дае.

            Кож­ны сам вы­бі­рае да­ро­гу

            — Вы вы­кла­да­е­це ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў не пер­шы год. Што мо­жа­це ска­заць пра па­тэн­цы­ял ма­ла­дых та­лен­таў?

            — Ха­чу ска­заць, што мо­ладзь у нас вы­дат­ная. Усе, хто пры­хо­дзіць да нас у ака­дэ­мію ву­чыц­ца, роз­ныя. Ча­сам да­во­дзіц­ца і сва­рыц­ца, бо ка­жу ім , што нель­га быць та­кі­мі ля­ні­вы­мі і не­ці­каў­ны­мі. Ёсць праб­ле­мы з вы­ба­рам тэм, з іх асэн­са­ван­нем. Доб­ра, ка­лі на рэ­жы­су­ру пры­хо­дзяць, ужо ма­ю­чы аду­ка­цыю за пля­чы­ма. Та­ды ў ча­ла­ве­ка ўжо сфар­мі­ра­ва­на пэў­нае ба­чан­не све­ту. На­прык­лад, быў у мя­не курс, дзе сту­дэн­ты атрым­лі­ва­лі ўжо дру­гую вы­шэй­шую аду­ка­цыю. І мне бы­ло пры­ем­на з імі пра­ца­ваць. Ця­пер усе яны ў пра­фе­сіі, гэ­та вель­мі ра­дуе.

            Кож­ны сам вы­бі­рае да­ро­гу. Рэ­жы­су­ра — вель­мі шы­ро­кае па­няц­це. Не­аба­вяз­ко­ва пра­ца­ваць на тэ­ле­ба­чан­ні, ка­лі ты скон­чыў ака­дэ­мію па спе­цы­яль­нас­ці «Рэ­жы­су­ра тэ­ле­ві­зій­на­га кі­но». Рэ­жы­сёр — гэ­та стыль мыс­лен­ня, све­та­по­гляд, умен­не ар­га­ні­за­ваць пра­цэс. Та­му я на­огул не кам­плек­сую з-за та­го, што нех­та з ма­іх вуч­няў не бу­дзе зай­мац­ца тэ­ле­ба­чан­нем.

            Усе зной­дуць сваё мес­ца. На­ват прос­та атры­маць вы­шэй­шую гу­ма­ні­тар­ную аду­ка­цыю ка­рыс­на. Бо тут гіс­то­рыя кі­но, лі­та­ра­ту­ры, жы­ва­пі­су і на­огул мас­тац­тва. Гэ­та спат­рэ­біц­ца ў жыц­ці, каб эле­мен­тар­на сва­ім дзе­цям па­тлу­ма­чыць, што доб­ра і што дрэн­на. У мя­не на кур­се шмат дзяў­чат ву­чыц­ца, і я не ўпэў­не­ны, што ўсе яны ста­нуць рэ­жы­сё­ра­мі тэ­ле­ба­чан­ня. Пра­ца скла­да­ная, я, мо­жа, на­ват і не жа­даў бы іх ба­чыць на тэ­ле­ба­чан­ні, та­му што яно па­тра­буе са­ма­ах­вя­ра­ван­ня. Гэ­та ма­шы­на, кан­ве­ер. А жан­чы­на па­він­на мець час вы­хоў­ваць дзя­цей, га­та­ваць му­жу смач­ныя абе­ды, па­він­на быць пад­трым­кай у сям’і. Ка­лі ж яна пра­па­дае на тэ­ле­ба­чан­ні дня­мі і на­ча­мі, то гэ­та не жан­чы­на, а рэ­жы­сёр. Але я не асу­джаю іх за жа­дан­не ву­чыц­ца.

            Пра­фе­сі­я­на­ла­мі ста­но­вяц­ца ў пра­цы. Ву­чо­ба ва ўні­вер­сі­тэ­це — толь­кі фун­да­мент, ад яко­га пры жа­дан­ні ты по­тым змо­жаш ад­штурх­нуц­ца, а мо­жаш пай­сці зу­сім ін­шым шля­хам. Сён­няш­нія сту­дэн­ты зна­хо­дзяц­ца да­лё­ка на­пе­ра­дзе ў пла­не тэх­на­ло­гій. Ін­шая спра­ва, што ўсе хо­чуць зды­маць, ары­ен­ту­ю­чы­ся на ўлас­ныя па­жа­дан­ні, а на тэ­ле­ба­чан­ні сён­ня пра­ві­лы дык­туе прад­зю­сар і гус­ты гле­да­чоў. Тэн­дэн­цыя дрэн­ная, але тэ­ле­ба­чан­не — з’я­ва ма­са­вая і да­ступ­ная ў кож­ным до­ме: а кі­но — яно па­він­на быць аў­тар­скім, экс­клю­зіў­ным і не ры­нач­ным. Нель­га ўсё вы­мя­раць руб­лём.

            — Які ваш па­ды­ход у на­ву­чан­ні? Як да­па­ма­га­е­це ма­ла­дым лю­дзям шу­каць ся­бе ў пра­фе­сіі?

            — У кож­ным трэ­ба ба­чыць ін­ды­ві­ду­аль­насць і да­ваць ёй маг­чы­масць раз­ві­вац­ца. Ад вы­клад­чы­ка за­ле­жыць, як бу­дзе ўсё гэ­та ад­бы­вац­ца. Мож­на па­хва­лой уз­няць ча­ла­ве­ка да ня­бёс, а по­тым ён упад­зе і па­б’е нос. А мож­на пры­ціс­каць па­тро­ху, каб юны твор­ца на­рошч­ваў мыш­цы і пра­бі­ваў са­бе да­ро­гу, бо яму трэ­ба бу­дзе ра­біць гэ­та ўсё жыц­цё. Трэ­ба ву­чыць сту­дэн­таў ад­стой­ваць свой пункт гле­джан­ня, адэ­кват­на ўспры­маць кры­ты­ку, па­мы­ляц­ца, на­бі­ва­ю­чы гу­за­кі. Ін­шая спра­ва, што мой све­та­по­гляд, гус­ты так­са­ма ўплы­ва­юць на іх і дык­ту­юць пэў­ную ат­мас­фе­ру на кур­се. Але я ні­ко­га не пе­ра­цяг­ваю ў сваю «ве­ру», бо, як і лю­бы твор­чы ча­ла­век, маю свае су­мнен­ні, комп­лек­сы, і на­вяз­ваць неш­та ін­шым не збі­ра­ю­ся. На­ад­ва­рот, імк­ну­ся не­ча­му ў сва­іх сту­дэн­таў ву­чыц­ца. Мя­не ці­ка­віць уза­е­ма­аба­га­чэн­не.

            Вы­плыць з па­то­ку

            — Лі­чыц­ца, што ў рэ­жы­су­ру трэ­ба іс­ці з во­пы­там. Што вас пад­штурх­ну­ла да жа­дан­ня рэа­лі­зоў­вац­ца ў гэ­тай пра­фе­сіі?

— Вы­пад­ко­вас­цяў не бы­вае. Я ма­рыў стаць ва­ен­ным, як са­праўд­ны хлоп­чык, уяў­ляў ся­бе лёт­чы­кам аль­бо ма­ра­ком. Але так скла­лі­ся аб­ста­ві­ны, што па­сту­піў у по­лі­тэх­ніч­ны ўні­вер­сі­тэт. Там жа ў Яра­слаў­лі бы­ло і тэ­ат­раль­нае ву­чы­лі­шча, але ту­ды мя­не не цяг­ну­ла. Хоць і лю­біў тэ­атр, зай­маў­ся ў сту­дэнц­кай тэ­ат­раль­най сту­дыі мі­ні­я­цюр. Ад­нак не ду­маў, што бу­ду сур’­ёз­на гэ­тым зай­мац­ца. Пла­на­ваў пра­ца­ваць кі­раў­ні­ком на вы­твор­час­ці. Не іс­тот­на, быў бы я га­лоў­ным ін­жы­не­рам, а мо­жа і ды­рэк­та­рам за­во­да… А скла­ла­ся так, што я пра­цую на тэ­ле­ба­чан­ні. Прай­шоў­шы за­вод­скую шко­лу мне бы­ло пра­сцей асво­іц­ца ў тэ­ле­ві­зій­ным ася­род­ку. Пра­ца­ваць тут — зна­чыць бег­чы на доў­гую дыс­тан­цыю, кож­ны дзень ства­раць но­вы пра­дукт. Тры­маць уз­ро­вень. Я быў да гэ­та­га пад­рых­та­ва­ны.

            — Да­ку­мен­таль­нае кі­но — ва­ша хо­бі, а тэ­ле­ба­чан­не — пра­ца. Як раз­мя­жоў­ва­е­це іх?

            — Я 25 га­доў ра­біў што­тыд­нё­вую пра­гра­му, якая па­тра­буе ся­мі­дзён­най пад­рых­тоў­кі. Але гэ­та па­ток, эк­стрым, а заў­сё­ды хо­чац­ца да ней­кай тэ­мы па­ды­сці грун­тоў­на, каб бы­ло больш ча­су на ман­таж, пад­рых­тоў­ку, агуч­ван­не. Да­ку­мен­таль­нае кі­но дае мне та­кую маг­чы­масць, хоць гэ­та і на­да­ра­ец­ца толь­кі ў ад­па­чын­ку. Там я не прос­та ад­па­чы­ваю, а зай­ма­ю­ся лю­бі­май спра­вай у пры­маль­ным для ся­бе тэм­пе.

            — Якое мес­ца зай­мае кі­но ся­род каш­тоў­нас­цяў у ва­шым жыц­ці?

            — Кі­но — гэ­та і ёсць маё жыц­цё. Без­умоў­на, мне па­шчас­ці­ла, што гэ­тая дзей­насць ста­ла ма­ёй пра­цай. Ад­нак яна не з’яў­ля­ец­ца для мя­не га­лоў­ным. Га­лоў­нае — гэ­та мая сям’я, дзе­ці і ўну­кі. Хоць і не ма­гу ся­бе ўя­віць не ў пра­фе­сіі, бо ўсё ж ка­лі ня­ма ў ця­бе ін­та­рэ­су да ўлас­на­га жыц­ця, то і ін­шым лю­дзям ты бу­дзеш не ці­ка­вы.

            Але­на ДРАП­КО.